özel eğitim

 

⇒ÖZEL EĞİTİM NEDİR?

Özel gereksinimi olan birey
Ülkemizde “özel eğitime gereksinimi olan çocuk” terimi yaygın kullanılmaktadır. 573
sayılı KHK’ de ise “özel eğitim gerektiren birey” terimi kullanılmıştır.
Bilişsel, dil, fiziksel, sosyal ve duygusal gelişimlerinde yaşıtlarına göre farklı
özellikler gösteren ve destek eğitime ihtiyacı olan bireylerdir.

Ortalama öğrenci özelliklerinden Önemli ölçüde farklaşan öğrencilere sağlayan,bireysel olarak palananmış ve bireyin bağımsız yaşama olasılığını en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen eğitim hizmetlerinin bütünüdür.

Öğrencinin özel gereksinimlerini karşılamak için gerekli olan ilgili hizmetler arasında şunlar vardır;

Odyoloji hizmetleri,danışmanlık hizmetleri,erken tanın ve aile eğitimi,danışmanlık ve ev ziyareti,sağlık hizmetleri,hemşirelik hizmetleri,iş/uğraşı terapisi hizmetleri,oryantasyon ve mobil hizmetleri,fizik ve fizyoterapi hizmetleri,psikolojik hizmetler,Rehber ve danışmanlık hizmetleri,konuşma-dil patolojisi hizmetleri,yardım teknolojileri ve hizmetleri,taşımacılık ve ilgili hizmetler.

⇒ Özel Eğitimin Temel İlkeleri
Türk milli eğitimini düzenleyen genel esaslar doğrultusunda özel eğitimle ilgili temel
ilkeler 573 Sayılı Özel Eğitim hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK)’de şu şekilde
yer almaktadır:
 Özel eğitimi gerektiren tüm bireyler ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri
doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır.
 Özel eğitime erken başlamak esastır.
 Bireyin engelinin erken farkına varılması, tanının erken konması ve eğitime
erken başlanması, bireyin gelişimini olumlu yönde etkileyen önemli
hususlardan biri olmaktadır.
6
 Özel eğitim hizmetleri özel eğitim gerektiren bireyleri sosyal ve fiziksel
çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan planlanır ve yürütülür.
 Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitsel performansları dikkate alınarak amaç,
muhteva ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak diğer bireylerle birlikte
eğitilmelerine öncelik verilir.
 Özel eğitim gerektiren bireylerin her tür ve kademedeki eğitimlerinin kesintisiz
sürdürülebilmesi için her türlü rehabilitasyonlarını sağlayarak kurum ve
kuruluşlarla iş birliği yapılır.
 Özel eğitim gerektiren bireyler için bireysel eğitim planı geliştirilmesi ve eğitim
programlarının bireyselleştirilerek uygulanması esastır. Bu ilke, özel eğitimin
bireyin ihtiyaçlarından hareketle planlanarak yürütülmesini öngörmekte, bu
amaçla her birey için ayrı ayrı bireyselleştirilmiş eğitim planı yapılmasını ve
çerçeve programlarının uygulanmasını esas kabul etmektedir.
 Ailelerin özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif katılımlarının sağlanması
esastır. Bu ilke, özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimlerinde ailelerin rolünü
vurgulamakta ve onların aktif katılımının sağlanmasını gerekli görmektedir. Bu
çerçevede aileler tanılama dâhil, eğitimin her aşamasına katılacak ve söz sahibi
olacaktır.
 Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde özel eğitim gerektiren bireylerin
örgütlerinin görüşlerine önem verilir. Çağdaş ülkelerde gönüllü kuruluşların
eğitimdeki rollerinin giderek artma eğilimi göstermesinin bir yansıması olarak
özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde ilgili gönüllü kuruluşların katılımı
sağlanmaktadır.
 Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireyleri toplumla etkileşim ve
karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde planlanır. Bu ilke, özel
eğitim gerektiren bireylerin okul ve okul dışı eğitimlerinin bir bütünlük
içerisinde planlanmasını öngörmekte, ayrıca söz konusu bireylerin topluma
uyumları ile toplumun onlarla birlikte yaşama becerilerini geliştirme (karşılıklı
uyum) yaklaşımı benimsenmektedir.

⇒Öğretim Biçimi olarak Özel Eğitim

Özel eğitimi, genel eğitimden farklı kılan ve onu özel yapan, kimi kapsar, neyi öğretir, nasıl öğretir ve nerede uygulanır sorularının yanıtında yatmaktadır.

→Kimi kapsar?

Özel gereksinimi olan, bu özelliğinden dolayı farklı eğitim gereksinimi ancak bireysel olarak planlanmış öğretim programlarıyla karşılanabilen çocukları kapsamaktadır. Bu çocukların eğitimi ya ayrı eğitim ortamlarında ya da birlikte eğitim ortamlarında karşılanmaktadır. Bunlar yerine getirilirken, sınıf öğretmeni, özel eğitim öğretmeni, ve ilgili bir çok disiplinler (PDR uzmanı, konuşma terapisti, fizyoterapist gibi) de çalışan uzmanların ailelerle birlikte ortaklaşa kararlar almaları birinci sorumluluklarıdır.

→Neyi Öğretir?

Özel eğitim, genel eğitimden içerik yönünden yani nelerin öğretileceği yönünden farklılaşmaktadır. Olağan çocukların kendiliğinden edindikleri becerilerin büyük bir kısmını yetersizlikten etkilenmiş özel gereksinimli çocuklara, yoğun ve sistematik biçimde öğretmek gerekmektedir. Örneğin giyinme, soyunma, yemek yeme becerilerini çocukla, yetişkinleri gözleyerek, taklit ederek öğrenirler. Ancak çocuk yetersizlikten etkilenmiş ise örneğin görme engelli, ya da zihinsel engelli, bu becerilerin öğretilmesi gerekir. Çünkü, görme engelli çocuk, görmesindeki sınırlılık ya da yokluk nedeni ile gözleme ve taklit etme becerilerini sadece işitsel ve dokunsal uyaranlarla yapabilmekte, görsel uyaranları yetersizliğinden dolayı algılayıp tepki koyamamakta veya taklit edememektedir. Bunun için, giyinme, soyunma, yamak yeme becerilerinin sistematik ve aşamalı öğretilmesi gerekmektedir. Aynı biçimde zihinsel yetersizliği olan çocuk duyu organlarında sınırlılık olmamasına karşın, bu organlarla almış olduğu uyaranları birleştirmede, saklamada ve geri çağırmada yani bilişsel süreçlerdeki yetersizliklerinden dolayı bunları birleştirmede ve kullanmadaki zorluklarından dolayı, bu becerilerin öğretilmesi gerekmektedir.

Bunların yanı sıra, yetersizliğin engelleyici etkilerini önlemek ya da azaltmak için özel gereksinimli çocuklara belli becerilerin de öğretilmesi gerekir. Görme yetersizliği olanlara Braille ile okuma yazmanın öğretilmesine gereksinim duyulurken, gören çocukların böyle bir gereksinimi bulunmamaktadır.

Genel eğitimden özel eğitim ayrıldığı bir diğer nokta ise içeriğin düzenlenişidir. Genel eğitimde içerik ortalama çevresindeki çocuklar için merkezi programlarla belirlenirken, özel eğitimde programın içeriğini çocuğun gereksinimi belirler. (Heward, 00, Eripek,02).

→Nasıl öğretir?

Özel eğitim, genel eğitimden kullandığı yöntemler, materyaller, programın uyarlanması ve özelleşmiş ve bireyselleşmiş tekniklerle de ayrılır. Bunu, örneğin işaret yöntemini öğreten özel eğitim öğretmeninin uygulamalarında, ya da ağır derecede zihinsel yetersizliği olan öğrencilerine kavram öğretimi yapan öğretmenin, öğretimde sistematik olarak ipuçlarını azaltmasında gözleyebiliriz (Eripek, 02) Ancak temel ilkeler açısından bakıldığında özel eğitim öğretmeninin de genel eğitimde görev alan öğretmenlerle aynı öğretim yöntem ve stratejilerini kullandığını söyleyebiliriz. Sadece farklılık, özel eğitim öğretmeninin programları, amaç ve hedefler yönünden öğrenciye göre düzenlemesine olanak sağlayan BEP leri ve BÖP leri uygulamada kullandığı stratejilerdir. Bu konuda ileri de daha kapsamlı bilgiler verilecektir.

→Nerede uygulanır?

Özel eğitim yalpığı ya da uygulandığı yere göre de tanımlanmaktadır. Gelişmiş ülkelerde özel gereksinimli çocukların büyük bir kısmı olağan okullarda akranlarıyla birlikte en az kısıtlayıcı kaynaştırma ortamlarında öğretim görmektedirler. Ülkemizde de hafif derecede yetersizliği olan çocukların akranlarıyla birlikte öğretim gördüklerini söyleyebiliriz. Bu çocukların büyük kısmı, durumları eğitsel olarak ortaya konulmadığı için, öğretmenlerin sınıf yönetiminde en çok sorunlarla karlaştığı baş belası çocuklar grubu olarak ele alınmaktadırlar. 573 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, hafif ve orta derecede yetersizliği olan çocukların akranlarıyla kaynaştırma ortamında eğitim görmelerine olanak tanıdığı için son yıllarda, Ülkemizde de birlikte eğitim ortamlarında öğretim gören çocuk sayısı artmıştır. MEB 2003 kaynaklarına göre kaynaştırmadaki öğrenci sayısı 30.000 civarındadır. Kaynaştırılan yetersizlikten etkilenmiş çocukların oranı & 6’dır. Ancak, bu ortamlarda uygulanan eğitim, öğretmenlerin yeterlikleri, fiziki ortamlar, çocuklara uygulanan eğitsel tanılama sürecinde gözlenen aksaklıklar, uygulamayı tartışılabilir konuma getirmiştir. Özel gereksinimli çocukların yetersizliklerine göre eğitim ortamlarının düzenlenişinde farklılıklar bulunmaktadır. Bu ortamlar, olağan çocuklarla birlikte eğitim aldıkları en az kısıtlayıcı ortamlardan başlayarak yatılı ayrı özel eğitim kurumlarına kadar gitmektedir. Bu nedenle, Ayrı ve Birlikte eğitim ortamlarını da kapsayan, kurallara göre düzenlenmiş ortamların nasıl olduğunu çizelge biçiminde şöylece belirleyebiliriz. Bu çizelgede eğitim ortamları en az kısıtlayıcı olandan en fazla kısıtlayıcı olana göre sıralanmıştır.

⇒Müdahale Biçimi olarak Özel Eğitim

Yasalara Göre bir çocuğun özel eğitim hizmeti alması için önce bir “yetersizlik/güçlük”tanısı alması gerekir.yetersizlik sınıflarından birine girdikten sonra ancak uygulamada özel eğitim ve ilgili hizmetler için uygun hale gelir.Bu anlayış çerçevesinde özel eğitim,her şeyden önce birey;öğrenme,okul ve topluma tam ve aktif katılımdan alıkoyan engellileri önlemek,yok etmek üzere oluşturulan amaçlı bir müdahale olarak tanımlanmaktadır. Müdahalenin bu bağlamda üç temel uygulama biçimi bulunmaktadır.

→Önleyici Müdahale

Önemsiz problemlerin potansiyel oluşturmasını ve yetersizliğe dönüşmesine müdahale etmektir. Müdahalenin çok erken yaşlarda ,hatta doğum öncesinde başlaması başarılı sonuçlar alınmasını sağlar.Her derecede güçlükleri olan çocuklara ne kadar erken müdahale yapılırsa, güçlüğün gelişim üzerinde oluşturabileceği olumsuzlukları en aza indirmek olası olmaktadır.

→İyileştirici Müdahale

eğitim ve öğretim yoluyla güçlüğün üstesinden gelinmesi. bu programlar genellikle eğitim ve sosyal hizmet kurumları tarafından uygulanır.iyileştirici müdahalenin hem eğitsel,hem de rehabilitasyon boyutu bulunmaktadır.Bu iki alanın ortak amacı özel gereksinimi olan bireyin yaşamını daha nitelikli ve bağımsız hale getirmek için onu gerekli becerilerle donatmak ve yaşama uyumu sağlamaktır.

→Ödünleyici Müdahale

Bireyin güçlüğüne rağmen başarılı olabilmesini sağlayacak becerilerine ve araçların nasıl kullanılacağını öğretmek.Ödünleyici müdahale yetersizliğine rağmen bireye uygun yeni becerilerin öğretilmesini kapsar.Bu müdahale ile yetersizliği olmayan bireylerin gereksinimi olmayan ancak yetersizliği olan bireye öğretildiğinde o bireyin yetersizlikten dolayı sınırlı olan yaşantısını zenginleştiren ve kolaylaştıran becerilerin öğretilmesi kastedilmektedir.

Kaynakça:

(2006),Özel Eğitim Nedir,〈http://ozelegitimci.blogcu.com/ozel-egitim-nedir/307361〉erişim:25.mayıs.2018

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı .(2014),çocuk Gelişimi ve Eğitimi .Ankara

Gönül,A. (2015) ,Genel Eğitim Okullarında özel Gereksinimi Olan Öğrenciler Ve Özel Eğitim.Ankara:Kök yayıncılık